czwartek, 4 kwietnia 2013

Trzmiele i inne pszczołowate - mniej lub bardziej znane

Zapytać większość osób jakie owady należą do rodziny pszczołowatych - odpowiedź jest prosta: pszczoły, pszczoły, pszczoły. Warto się jednak zastanowić nad różnorodnością rodziny pszczołowatych. Jest ona bardzo liczna, obfituje w wiele różnych gatunków. W Polsce stwierdzono 474 gatunki pszczołowatych.
Pszczolinka napiaskowa (czytaj więcej), fot. St. Czachorowski.

Rodzina pszczołowatych (Apidae) jest zróżnicowana pod względem wielkości. Błonkówki te osiągają rozmiary od 6 mm ( małe, bezżądłowe pszczoły) do 28 mm (trzmiele). Mają ciało czarne lub brązowe, z metalicznym połyskiem, mniej lub bardziej owłosione. Samice tej rodziny są bardzo pracowite. Zbierają one pyłek kwiatowy i za pomocą tzw. koszyczków na tylnych częściach goleni przenoszą do ula. Rodzina ta przejawia różne formy mieszkania: od osobników samotnie żyjących (murarka ogrodowa) do gromadnie żyjących społeczeństw ( pszczoły, trzmiele). Przedstawiciele tej rodziny są zapylaczami roślin, dostawcami miodu, propolisu, wosku, z których człowiek robi użytek.

Obecnie do rodziny Apidae włączono przedstawicieli dawnej rodziny miesierkowatych (Megachillidae). Są to pszczoły samotnie żyjące lub pasożytnicze. Osiągają wielkość 6-18 mm. Ich ciało jest walcowate, spłaszczone grzbieto-brzusznie, koloru czarno lub ciemnobrązowego. Co ciekawe ich owłosienie ciała jest jasne. Gniazda zakładają najczęściej w otworach budynków drewnianych, altan, szop. A nawet w glebie. Do budowy komórek stosują kawałki liści, płatki kwiatów, żywicę, błoto i glinę. Miesierkowate spełniają pożyteczną rolę w uprawach roślin rolniczych (lucerna). Chętnie zasiedlają przygotowane przez człowieka uliki: papierowe, trzcinowe, drewniane czy styropianowe.

Murarka ogrodowa (Osmia rufa L.) - długość 0,8-1,2 cm. Koloru ciemnobrązowego z zielonym połyskiem. Na odwłoku u samicy charakterystyczną cechą jest występowanie dwubarwnych włosków. Pierwsze segmenty odwłoka są brązowe, a tylne czarne. Zimują obydwie płcie tego gatunku. W kwietniu następuje masowy pojaw samców i samic, celem kopulacji. Samice zakładają gniazda w różnych szczelinach lub szparach. Zasiedlają również sztuczne gniazda. W zależności od przestrzeni jaką zasiedlają murarki, ich gniazda mogą przybierać różne kształty. Samice składają do 30 jaj. Z jaj wylęgają się młode osobniki, które żywią się pokarmem zebranym przez matkę. Murarka ogrodowa jest uważana za gatunek wczesnowiosenny. Zbiera pyłek z krzewów, drzew owocowych, kasztanowców, dębów, wierzb. Zasiedla skraje lasów, tereny otwarte, ogrody. 
Trzmiel, fot. St. Czachorowski.

Trzmiel ogrodowy (Bombus hortorum L.) - błonkówka wielkości 11-23 mm. Samice i robotnice, koloru czarnego, posiadają dwie żółte przepaski na tułowiu, z żółtą przepaską na odwłoku i białymi włoskami na zakończeniu odwłoka. U samca na ciemieniu są żółte włoski, żółte pierwsze i białe końcowe segmenty odwłoka. Zimują samice po zapłodnieniu. Najczęściej w ściółce lub w glebie. Wiosną gniazda budowane są przez samice w różnych kryjówkach oraz w ziemi. W tych miejscach składowany jest pyłek - źródło pokarmu dla nowopowstałych osobników. Robotnice po pełnym 20-dniowym rozwinięciu zajmują się larwami. Z końcem lata, kiedy giną samice i samce cała rodzina pszczela rozpada się. Gatunek ten zamieszkuje tereny zakrzewione i ogrody. Spotykany na polach. Jest zapylaczem roślin motylkowatych (koniczyna, wyka) jak również chwastów zasiedlających agrocenozy.

Trzmiel ziemny (Bombus terrestis L.) - gatunek identyczny pod względem morfologii i behawioru do trzmiela ogrodowego. Dominuje w środowiskach otwartych, terenach rolniczych. Oblatuje większość roślin uprawnych i drzew owocowych. Przez człowieka często używany do zapylania kwiatów pomidora, papryki, truskawek- szczególnie w uprawach pod osłonami. Jest bardzo skutecznym zapylaczem. Jego cechy charakterystyczne: możliwość oblotu przy temperaturze 5 st. C i niskiej intensywności światła sprawia, że może on z powodzeniem pracować, gdy pszczoły miodne jeszcze śpią.

Natalia Machałek

 Źródło: Wilkaniec B., 2010, Entomologia szczegółowa cz.2, wyd. PWRiL, 237-243.